Ông Hồ Minh Sơn – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) khuyến nghị nhằm giảm thiểu những rủi ro pháp lý, doanh nghiệp cần tìm hiểu Luật Cạnh tranh
(HNTTO) – Việc tuân thủ pháp luật nói chung và pháp luật cạnh tranh nói riêng sẽ là nền tảng vững chắc để xây dựng văn hóa kinh doanh cho doanh nghiệp. Theo đó, hoạt động trong nền kinh tế thị trường ngày càng đi vào chiều sâu, nền kinh tế nước ta ngày càng hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu, cạnh tranh và rủi ro đi cùng doanh nghiệp…
Ảnh minh hoạ
Cụ thể, ngày 14/7/2023 mới đây, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (thuộc Bộ Công Thương) phối hợp với Sở Công Thương Đà Nẵng tổ chức hội thảo phổ biến chính sách, pháp luật về cạnh tranh với chủ đề “Chính sách, pháp luật về cạnh tranh – Một số vấn đề cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp cần biết và quan tâm”. Tại đây, các chuyên gia của Ủy ban Cạnh tranh quốc gia đã trao đổi, chia sẻ với cơ quan quản lý nhà nước địa phương và các doanh nghiệp (DN) trên địa bàn các quy định pháp luật về cạnh tranh; đặc biệt là làm thế nào để vận dụng pháp luật về cạnh tranh nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và bảo vệ lợi ích của DN.
Trong đó, bà Nguyễn Thị Quỳnh Nga – Phó Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, dưới tác động của suy thoái kinh tế tại một số khu vực và những biến động địa chính trị trên thế giới trong thời gian gần đây, dòng vốn đầu tư toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ giữa các khu vực và quốc gia. Bà Nga, nhấn mạnh: “Trong bối cảnh đó, sự cạnh tranh giữa các DN trên thị trường Việt Nam cũng ngày càng trở nên gay gắt, đòi hỏi nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước cũng như công tác tố tụng cạnh tranh. Luật Cạnh tranh ra đời năm 2004, được sửa đổi năm 2018 đến nay đã góp phần đáng kể thiết lập môi trường kinh doanh, đầu tư công bằng, bình đẳng, lành mạnh và minh bạch ở Việt Nam”.
Khẳng định rằng, Việt Nam có triển vọng là điểm đến của nhiều nhà đầu tư nước ngoài để tận dụng lợi thế của một thị trường xấp xỉ 100 triệu dân, vị trí địa lý thuận lợi, môi trường chính trị ổn định, là nền kinh tế đang phát triển, có khả năng kết nối cao chuỗi cung ứng khu vực thông qua 15 hiệp định thương mại tự do đang thực thi và một số hiệp định đang đàm phán.
Trước tình hình này, hoạt động tập trung kinh tế bao gồm các hình thức mua bán, sáp nhập, hợp nhất, liên doanh giữa các DN ngày càng trở nên sôi động do là một trong những phương thức nhanh chóng và hiệu quả đối với các tập đoàn, doanh nghiệp lớn nhằm nâng cao hiệu quả của DN.
Sau khi theo dõi hội thảo, dưới góc độ nghiên cứu thị trường, truyền thông và pháp lý, Ông Hồ Minh Sơn – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) cho rằng mặc dù tuân thủ pháp luật cạnh tranh là trách nhiệm, nghĩa vụ của mọi doanh nghiệp. Thế nhưng, trên thực tế vẫn có trường hợp doanh nghiệp vi phạm pháp luật về cạnh tranh do chưa nhận thức được đầy đủ về ý nghĩa của cạnh tranh, của việc tuân thủ pháp luật cạnh tranh hoặc họ cố tình đặt mục tiêu lợi nhuận trước mắt lên hàng đầu. Có thể khẳng định rằng, doanh nghiệp nào am hiểu và tuân thủ pháp luật, xây dựng được văn hóa kinh doanh sẽ tiến xa…Qua đó, ngược lại nguy cơ bị đào thải luôn rình rập. Am hiểu và tuân thủ pháp luật có nghĩa là chuẩn bị cho sự phát triển lâu dài, bền vững trong tương lai, qua đó tăng cường năng lực cạnh tranh không chỉ trong thị trường trong nước mà trên thị trường quốc tế.
Luật Cạnh tranh số 23/2018/QH14 (Luật Cạnh tranh năm 2018) đã được Quốc hội khóa XIV thông qua ngày 12 tháng 6 năm 2018 tại kỳ họp thứ 5, thay thế cho Luật Cạnh tranh năm 2004. Có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2019, Luật Cạnh tranh năm 2018 quy định về hành vi hạn chế cạnh tranh, tập trung kinh tế gây tác động hoặc có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh đến thị trường Việt Nam; hành vi cạnh tranh không lành mạnh; tố tụng cạnh tranh; xử lý vi phạm pháp luật về cạnh tranh; quản lý nhà nước về cạnh tranh. Ông Hồ Minh Sơn khẳng định đây cũng là công cụ để nhà nước điều tiết thị trường, bảo đảm quyền tự do kinh doanh và quyền tồn tại bình đẳng của các DN, tạo ra môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng, tự do giữa các chủ thể trên thị trường. Bên cạnh việc bảo vệ lợi ích hợp pháp của DN, Luật Cạnh tranh còn giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng trước những hành vi không lành mạnh trong kinh doanh của các DN.
Cùng với đó, trong quan hệ thương mại quốc tế, pháp luật cạnh tranh có ý nghĩa quan trọng bảo vệ sự lành mạnh và khả năng phát triển tự thân của nền kinh tế nội địa, thúc đẩy tiến trình toàn cầu hóa diễn ra nhanh chóng, hiệu quả trên tinh thần phát triển lợi thế so sánh của từng thị trường thành viên các hiệp định thương mại tự do. Để việc thực thi Luật Cạnh tranh đạt hiệu quả, Ông Sơn cũng khuyến nghịđòi hỏi DN nâng cao nhận thức về các quy định của pháp luật cạnh tranh, tăng cường vận dụng các quy định này để bảo vệ lợi ích của mình trong kinh doanh. Mặc dù, nhiều quy định của Luật Cạnh tranh vẫn là những vấn đề còn khá mới mẻ và phức tạp đối với các cơ quan quản lý nhà nước và DN, đặc biệt là trong bối cảnh điều kiện kinh tế – xã hội, môi trường pháp lý và xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế có sự thay đổi, biến động.
Trong đó nổi lên là những cam kết về cạnh tranh trong các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam là thành viên; trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương trong thực hiện quản lý nhà nước về cạnh tranh và tuân thủ pháp luật cạnh tranh; những khuyến nghị cần có đối với các DN nhằm tuân thủ pháp luật cạnh tranh…Ông Sơn, nhấn mạnh: “Những kiến thức thiết thực và hữu ích về pháp luật cạnh tranh sẽ giúp cơ quan quản lý nhà nước hiểu rõ và thực thi đúng hơn công tác quản lý nhà nước về cạnh tranh tại địa phương; đồng thời giúp DN lưu ý trong hoạt động kinh doanh để tránh các hành vi vi phạm liên quan, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của DN, tránh các rủi ro pháp lý trong hoạt động thương mại, đầu tư ra nước ngoài”.
Ông Hồ Minh Sơn cũng khuyến nghị thêm việc vi phạm pháp luật cạnh tranh có thể khiến cho doanh nghiệp vi phạm phải chịu các tổn thất, rủi ro ở nhiều khía cạnh khác nhau. Góc độ pháp lý, mỗi hành vi vi phạm quy định về thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền; tập trung kinh tế; cạnh tranh không lành mạnh thì tùy theo tính chất, mức độ, quy mô thực hiện hành vi vi phạm mà có thể bị: xử lý kỷ luật; (ii) xử phạt vi phạm hành chính (gồm phạt cảnh cáo; phạt tiền; phạt bổ sung; biện pháp khắc phục hậu quả); truy cứu trách nhiệm hình hoặc bồi thường thiệt hại theo pháp luật dân sự.
Đối với thực tiễn kinh doanh, ngoài tổn hại về tài chính, nhân lực, vật lực, doanh nghiệp vi phạm còn có thể phải chịu các tác động phi vật chất tiềm tàng khác như mất uy tín, mất khách hàng, mất đối tác kinh doanh, bị buộc tái cơ cấu doanh nghiệp, bị giám sát về chính sách giá, phân phối, tiếp thị… khiến hoạt động kinh doanh trở nên khó khăn hơn. Trong đó, có các rủi ro tài chính mà doanh nghiệp vi phạm pháp luật cạnh tranh có thể phải chịu bao gồm: phạt tiền, bị tịch thu lợi nhuận, bị giảm doanh thu, phải bồi thường thiệt hại, chịu chi phí thuê luật sư, tư vấn pháp lý. Mặc dù, phạt tiền là một trong các hình thức phạt chính trong xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh đối với tất cả các loại hành vi vi phạm quy định của Luật Cạnh tranh 2018…Theo đó, mức phạt tiền tối đa lên tới 10% tổng doanh thu trên thị trường liên quan trong năm tài chính trước năm thực hiện hành vi vi phạm của từng doanh nghiệp tham gia, thực hiện hành vi vi phạm, ông Sơn chia sẻ thêm.
Tổ chức, cá nhân thực hiện một số loại hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh bị cấm thuộc phạm vi điều chỉnh của Điều 217 Bộ luật Hình sự 2017 thì bị phạt tiền tối đa 5 tỷ đồng đối với pháp nhân thương mại và 3 tỷ đồng đối với cá nhân. Ngoài ra, chủ thể thực hiện hành vi vi phạm quy định này còn có thể bị áp dụng hình thức phạt bổ sung, bao gồm phạt tiền tối đa 500 triệu đồng đối với pháp nhân thương mại và 200 triệu đồng đối với cá nhân. Cũng theo ông Sơn bên cạnh bị phạt tiền, tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi vi phạm quy định về cạnh tranh còn phải chịu rủi ro tài chính từ việc bị tịch thu khoản lợi nhuận thu được từ việc thực hiện hành vi vi phạm khi bị áp dụng biện pháp xử phạt bổ sung theo quy định tại điểm c khoản 3 Điều 110 Luật Cạnh tranh 2018. Trong trường hợp thực hiện hành vi thỏa thuận thông đồng đấu thầu thuộc phạm vi điều chỉnh của Bộ luật Hình sự 2017, ngoài các hình thức phạt chính, người phạm tội còn có thể bị tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản theo quy định khoản 4 Điều 222 của Bộ luật này.
Mặt khác, bên cạnh các rủi ro tài chính, tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi vi phạm pháp luật về cạnh tranh còn phải chịu những rủi ro khác, trong đó có những rủi ro cũng gián tiếp dẫn đến các tổn thất về tài chính, chẳng hạn rủi ro giảm hoặc mất uy tín, giảm hoặc mất khách hàng, đối tác kinh doanh, nguồn cung sản phẩm đầu vào hoặc có những rủi ro bị áp đặt các hình phạt hoặc biện pháp xử lý nghiêm khắc như phạt tù hay cấm hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực nhất định, thu hồi giấy phép kinh doanh hoặc các văn bản tương đương… được áp dụng nhằm ngăn ngừa hành vi tái phạm, khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm gây ra. Trong thực thi pháp luật và chính sách cạnh tranh, đặc biệt là trong kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền hoặc tập trung kinh tế, ngoài các hình thức xử lý, biện pháp khắc phục hậu quả về mặt hành vi (behavioural remedies), thì cơ quan cạnh tranh còn có thể áp dụng các biện pháp xử lý về mặt cấu trúc (structural remedies) để nỗ lực đưa thị trường về trạng thái khi chưa xảy ra hành vi vi phạm, phân tích thêm ông Sơn cho hay.
Cùng với đó, với các hình phạt bổ sung, doanh nghiệp vi phạm còn có thể bị áp dụng các biện pháp buộc tái cơ cấu doanh nghiệp; buộc chia, tách, bán lại một phần hoặc toàn bộ vốn góp, tài sản của doanh nghiệp theo quy định tại khoản 3 Điều 110 Luật Cạnh tranh 2018 hay thậm chí nặng hơn, có thể bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc các bản tương đương theo quy định tại khoản 2 Điều 110 Luật Cạnh tranh 2018; cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định theo quy định tại khoản 4 Điều 217 Bộ luật Hình sự 2017. Ông Sơn cho biết với việc tuân thủ nguyên tắc cạnh tranh công bằng, lành mạnh là đòn bẩy thúc đẩy doanh nghiệp nỗ lực sử dụng và phân bổ các nguồn lực kinh tế với mục đích sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ một cách hiệu quả nhất thông qua các chiến lược cạnh tranh hợp pháp như tăng cường năng suất lao động, tối ưu hóa nguồn lực, đầu tư nghiên cứu, ứng dụng công nghệ để đổi mới, sáng tạo ra những chủng loại hàng hóa, dịch vụ mới hoặc cải tiến mẫu mã, chất lượng sản phẩm.
Tuân thủ pháp luật cạnh tranh còn giúp doanh nghiệp xây dựng văn hóa kinh doanh và cạnh tranh lành mạnh; duy trì và tăng cường mức độ uy tín của doanh nghiệp, nhờ đó có thể dễ dàng tiếp cận nguồn vốn, mở rộng hoạt động sản xuất, kinh doanh, thu hút thêm nhiều khách hàng, đối tác kinh doanh, về lâu dài giúp doanh nghiệp phát triển hoạt động kinh doanh một cách bền vững. Tuân thủ pháp luật cạnh tranh không đồng nghĩa với việc “miễn không vi phạm là đủ”. Khi phát hiện dấu hiệu hoặc hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh của chủ thể khác trên thị trường, có thể gây tổn hại đến hoạt động kinh doanh của mình và quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng, thì việc sử dụng quyền khiếu nại, cung cấp thông tin, phối hợp với cơ quan có thẩm quyền trong điều tra, xử lý hành vi vi phạm theo các quy định của pháp luật cạnh tranh được ví như một “bức tường lửa” giúp doanh nghiệp tự bảo vệ mình, bảo vệ khách hàng, đối tác kinh doanh và người tiêu dùng trước các tác động hoặc khả năng gây tác động tiêu cực do các hành vi vi phạm gây ra, từ đó, góp phần tăng cường hiệu quả cạnh tranh trên thị trường, Ông Sơn nói.
Ảnh minh hoạ
Thông qua vai trò nhịp cầu nối của Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC), Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLIE) và Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC) sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp khi hoạt động kinh doanh và cần tìm hiểu Luật Cạnh tranh để giảm thiểu nhiều rủi ro và luôn tuân thủ pháp luật cạnh tranh còn giúp tạo lập và thúc đẩy môi trường cạnh tranh công bằng, lành mạnh; duy trì một sân chơi bình đẳng giữa các chủ thể tham gia. Sự cạnh tranh hiệu quả của các doanh nghiệp trên thị trường sẽ thúc đẩy đổi mới và hiệu quả trong hoạt động kinh tế nói chung, tạo ra của cải, vật chất nhiều hơn cho xã hội, từ đó, hỗ trợ phát triển kinh tế-xã hội. Song song đó, khi vi phạm pháp luật cạnh tranh, lợi ích của việc tuân thủ pháp luật cạnh tranh đã cho thấy sự cần thiết phải tuân thủ pháp luật cạnh tranh tại doanh nghiệp nhằm ngăn ngừa, loại trừ hoặc giảm thiểu rủi ro, tăng cường hiệu quả cạnh tranh, uy tín và danh tiếng của doanh nghiệp. Mặc dù phải đầu tư nguồn lực để tuân thủ pháp luật cạnh tranh, tuy nhiên, lợi ích mà nó mang lại vượt xa các chi phí đầu tư đó, chưa kể sự đầu tư nguồn lực đó là hoàn toàn chủ động, phụ thuộc vào điều kiện, đặc thù của mỗi doanh nghiệp.
Văn Hải – Trần Danh
