TS. Hồ Minh Sơn – Chủ tịch HĐQL Viện IRLPIE, Viện trưởng Viện IMRIC: Cần thúc đẩy mạnh các start-up về thương mại điện tử, tạo ra một thị trường phát triển nền kinh tế số

(HNTTO) – Hiện nay, Việt Nam có nhiều cơ hội khởi nghiệp sáng tạo ở khu vực Đông Nam Á được đánh giá nhiều tiềm năng phát triển với hơn 330 triệu người dùng internet. Qua đó, khởi nghiệp từ thương mại điện tử ngày càng trở nên phổ biến và được nhìn nhận là tương đối an toàn trong các lĩnh vực khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Thị trường thương mại điện tử Việt Nam được thúc đẩy bởi đại dịch Covid-19, là mảnh đất tiềm năng nhưng cũng chứng kiến sự cạnh tranh khốc liệt của các doanh nghiệp tham gia. 

Mới đây, Bộ Công thương công bố năm 2022, Việt Nam có quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ ước đạt 16,4 tỷ USD, chiếm 7,5% doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng của cả nước. Số lượng người dùng mua sắm trực tuyến năm 2022 đạt 57-60 triệu người (chiếm 74,8% những người sử dụng internet) trong đó giá trị mua sắm trực tuyến của một người Việt Nam vào khoảng 260-285 USD (tương đương 6,1-6,6 triệu đồng). Ngoài ra, với tốc độ tăng trưởng 20%/năm, Việt Nam cũng được eMarketer (một công ty nghiên cứu thị trường của Mỹ) xếp vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới.

Nói về điều này, Tiến sĩ. Nhà báo – Luật gia Hồ Minh Sơn – Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLPIE), Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC), Đại diện Tạp chí Nhiếp ảnh và Đời sống phía Nam cho hay, mấu chốt của khởi nghiệp sáng tạo là làm về ý tưởng, tạo ra những cái chưa ai nhìn thấy. Do đó, tư duy công nghệ của các startup rất quan trọng trong khi công nghệ chỉ là công cụ để giải quyết những nhu cầu chưa được đáp ứng. Có thể thấy, Việt Nam là thị trường có rất nhiều tiềm năng và cũng không ít thách thức cho hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, giúp giải quyết các vấn đề về công nghệ và chiến lược mà thương mại điện tử.

Cụ thể, ngày 2/12/2022 vừa qua, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định tại Chương trình “Dấu ấn – Ngày hội khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia – Techfest 2022”. Thủ tướng Chính phủ: “Khởi nghiệp đã khó, nhưng khởi nghiệp sáng tạo, tạo nên những giá trị trên cơ sở khai thác trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới bền vững còn khó hơn rất nhiều. Tôi cũng rất vui mừng vì người Việt Nam chúng ta cũng đã và đang tạo dựng được những mô hình doanh nghiệp như vậy. Qua đó, bước đầu tạo được nền tảng để phát triển và vươn tầm quốc tế.”

Điển hình, Việt Nam được đánh giá có nhiều tiềm năng về khởi nghiệp (start-up) từ thương mại điện tử với 72,1 triệu người sử dụng internet, đạt tỷ lệ 73,2% dân số, đứng thứ 12 về lượng người dùng internet trên toàn cầu (tính đến tháng 9/2022). Tiến sĩ Hồ Minh Sơn cho biết để khởi nghiệp thành công trong một thị trường đang phát triển sôi động phải đối diện không ít thách thức, đòi hỏi sự nỗ lực, tư duy sáng tạo, tìm lối đi khác biệt. Theo đó, thương mại điện tử đang trở thành một công cụ không thể thiếu đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Khởi nghiệp trong thương mại điện tử không đơn thuần là một cuộc chơi mà là một hành trình đầy gian khổ. Để khởi nghiệp, cần xác định mình bán gì trên internet, rồi sử dụng hai kênh bán hàng phổ biến là mạng xã hội và website. Mặt khác, muốn thành công, người khởi nghiệp phải có định hướng đúng đắn, có thể tìm thị trường ngách, tìm lối đi riêng mà không tốn quá nhiều tiền. Mấu chốt là sản phẩm phải có sự khác biệt so với cái thị trường đang có.

Trong suốt những năm qua, Đảng, Nhà nước Việt Nam đã có nhiều chủ trương, chính sách, tạo điều kiện, môi trường thuận lợi nhất cho khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. Chính phủ cụ thể hóa bằng các cơ chế, chính sách, ban hành khung khổ pháp lý và các đề án hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để hệ sinh thái khởi nghiệp – sáng tạo phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam. Các bộ, ngành, địa phương cũng có các chương trình, đề án riêng nhằm thúc đẩy phong trào khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Hầu hết các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã ban hành kế hoạch triển khai Đề án 844 hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp. Cùng với đó, Đoàn Thanh niên cũng phát động chương trình hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp. Hệ sinh thái phát triển năng động tới các trường đại học, học viện, cao đẳng có các hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, thành lập vườn ươm, trung tâm, câu lạc bộ…nhằm hỗ trợ khởi nghiệp lâu dài.

Đồng thời, trong hai năm chịu sự ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Điều này, đã làm thay đổi thói quen mua sắm của đa số người tiêu dùng, chuyển từ mua sắm trực tiếp sang mua sắm trực tuyến (online). Đây là một trong những đòn bẩy quan trọng tạo ra sự phát triển đáng kinh ngạc của ngành thương mại điện tử Việt Nam.

Thị trường thương mại điện tử phát triển ngày càng mạnh mẽ là tiềm năng lớn, tạo ra nhiều cơ hội cho các start-up Việt. Song song đó, khởi nghiệp từ lĩnh vực thương mại điện tử còn phù hợp chủ trương đẩy mạnh phát triển kinh tế số của Chính phủ. Khung pháp lý cho hoạt động thương mại điện tử ngày càng hoàn thiện; các start-up được khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi, cơ chế thông thoáng để phát triển; sự hỗ trợ của hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia…Ngoài ra, thị trường thương mại điện tử của Việt Nam còn khá non trẻ so với thế giới nên còn nhiều “dư địa” cho các start-up Việt.

Việt Nam tiếp tục duy trì xếp hạng trong nhóm 45 quốc gia dẫn đầu toàn cầu về chỉ số Đổi mới sáng tạo (GII) của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO). Việt Nam tiếp tục được WIPO coi là quốc gia đạt tiến bộ về đổi mới sáng tạo một cách có hệ thống và có tiềm năng lớn, nhất là đối với thế hệ trẻ.Năm 2022 cũng ghi nhận dấu ấn của một số start-up Việt khá thành công trong lĩnh vực này như: OCG – công ty thương mại điện tử xuyên biên giới Open Commerce Group, Mio – một nền tảng thương mại điện tử qua mạng xã hội…

Mặc dù vậy, có nhiều thuận lợi, các start-up từ lĩnh vực thương mại điện tử cũng đối diện không ít trở ngại khách quan. Đặc biệt, với sự cạnh tranh khốc liệt bởi sự tham gia từ rất sớm của những tên tuổi lớn như: Shopee, Lazada, Amazon hay Tiki, Sendo…Có thể kể đến những trở ngại: hệ thống thanh toán kém phát triển, hạ tầng lưu trữ hàng hóa, bao bì, đóng gói, kho bãi, luân chuyển hàng hóa, thủ tục hải quan, sự thiếu niềm tin của một bộ phận người tiêu dùng khi mua hàng trực tuyến…Tuy nhiên, mấu chốt của khởi nghiệp sáng tạo là ý tưởng, trong đó sự khác biệt là yếu tố quyết định nên thách thức không nhỏ lại đến từ tự thân các start-up, đòi hỏi sự sáng tạo và tư duy định hướng đúng đắn, tìm được “ngách” đi riêng.

Từ đó, tạo ra sự khác biệt về sản phẩm, về các ứng dụng bán hàng, các chiến dịch quảng cáo, tiếp thị, chăm sóc khách hàng…Qua đó, phải tìm ra những giải pháp bền vững để có được người dùng mới và giữ chân người dùng hiện tại. Hiện tại, vẫn chưa có thống kê chính xác về các doanh nghiệp khởi nghiệp từ lĩnh vực thương mại điện tử nhưng ước tính có khoảng 387 start-up được hình thành và hoạt động với những thành công nhất định. So với tiềm năng phát triển của thương mại điện tử Việt Nam ở giai đoạn hiện tại, thì con số này vẫn còn rất khiêm tốn. Như vậy, cần tiếp tục thúc đẩy hơn nữa các start-up từ lĩnh vực thương mại điện tử, tạo ra một thị trường phát triển sôi động, cạnh tranh lành mạnh, góp phần đưa lĩnh vực này trở thành một trong những trọng điểm của nền kinh tế số.

Dịp này, Tiến sĩ Hồ Minh Sơn khẳng định để khởi nghiệp lĩnh vực thương mại điện tử thành t=công thì yếu tố quan trọng là hành lang pháp lý cho doanh nghiệp cũng đã dần được hoàn thiện, mới. Mới đây nhất là sự thay đổi về triết lý tiếp cận của luật Đầu tư, luật Doanh nghiệp 2020 luật Đầu tư, hướng tới tạo điều kiện hơn nữa, khuyến khích các nguồn đầu tư cho khởi nghiệp. Đứng trước những cơ hội này, hi vọng startup Việt Nam, những doanh nghiệp đổi mới sáng tạo sẽ tiếp tục vững vàng phát triển, là động lực cho sự tăng trưởng, tạo việc làm cho người lao động cũng là đóng góp vào quá trình phục hồi kinh tế.

Trần Danh – Duyên Hồ