TS. Hồ Minh Sơn: Những điều cần biết, khi tiêu hủy tài liệu của cơ quan nhà nước – Người dân bị thu hồi đất mà không nhận được thông báo, chủ đầu tư có vi phạm quy định?

(HNTTO) – Có thể thấy, công tác trợ giúp pháp lý (TGPL) có vai trò, ý nghĩa hết sức quan trọng đối với đời sống chính trị, phát triển kinh tế – xã hội hiện nay, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước đối với người nghèo, những đối tượng chính sách, đối tượng yếu thế, khó khăn khác trong xã hội thông qua việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho họ, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật.

Cụ thể, vào sáng ngày 28/06/2025, tại số 414, đường Huỳnh Tấn Phát, phường Bình Thuận, quận 7, Tp.HCM – Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) phối hợp Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE); Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam giao Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC) và Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn (TTTVPLMS) tổ chức buổi tham vấn pháp lý bằng hình thức trực tiếp và trực tuyến cho các doanh nghiệp hội viên Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam (VFAEA); Hiệp hội Làng nghề Việt Nam (VICRAFTS); Cậu lạc bộ Báo chí Truyền thông&Chính sách pháp luật (Viện IRLIE); Câu lạc bộ Doanh nhân IMRIC – IRLIE (Viện IMRIC)…

Đối với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL), hoạt động TGPL có mối quan hệ mật thiết. BTC mong muốn thông qua hoạt động TGPL, bằng các hình thức như: tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng và đại diện ngoài tố tụng, sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, v.v… người thực hiện TGPL phổ biến, giáo dục pháp luật cho người được TGPL, giúp họ nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật để xử sự phù hợp với các quy định của pháp luật và biết vận dụng pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân và gia đình khi bị xâm phạm. Điểm nổi bật của PBGDPL thông qua hoạt động TGPL là tập trung vào những lĩnh vực pháp luật có liên quan trực tiếp đến những vướng mắc pháp luật hoặc những vụ việc cụ thể của người yêu cầu TGPL nên có mức độ ảnh hưởng sâu sắc tới bản thân người được TGPL, đồng thời có sức lan tỏa tới những người xung quanh.

Trong quá trình tư vấn, các luật gia, luật sư, các tư vấn viên pháp luật. của Trung tâm trong việc TGPL phổ biến cho người dân, doanh nghiệp các văn bản pháp luật liên quan đến vụ, việc; giải đáp những vướng mắc người dân gặp phải; đưa ra lời khuyên, giải pháp, phương án để người dân lựa chọn cách giải quyết vụ việc. Hoạt động tư vấn do đó đã giúp cho người dân nắm vững các quy định của pháp luật, từ đó biết vận dụng pháp luật phù hợp để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân và gia đình, hình thành lòng tin vào pháp luật và sự công bằng trong xã hội. Đẩy mạnh hoạt động này, hiện nay Viện IMRIC; Viện IRLIE; TC DN&TTVN đã kỳ vọng Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC) và Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn (TTTVPLMS) làm đa dạng các cách thức tiếp nhận và thực hiện tư vấn pháp luật cho người dân, doanh nghiệp cụ thể trực tiếp tại cơ sở, trực tiếp tại trụ sở Trung tâm, truyền tải trên các trang mạng xã hội, trang tin điện tử trực thuộc, qua đường dây nóng và qua email.

Thông qua các buổi tuyên truyền pháp luật và TGPL hứa hẹn sẽ giúp cho người dân, doanh nghiệpnâng cao hiểu biết pháp luật, từ đó có thể tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp mình; góp phần thực hiện tốt các chính sách, nhất là chính sách TGPL cho người dân và doanh nghiệp. Dưới đây là hai tình huống mà TS. Hồ Minh Sơn phân tích cụ thể:

Tình huống thứ nhất: Những điều cần biết, tiêu hủy tài liệu của cơ quan nhà nước

Thành viên Câu lạc bộ Báo chí Truyền thông&Chính sách pháp luật (Viện IRLIE) nêu sự băn khoăn: Việc tiêu hủy tài liệu của cơ quan nhà nước không thể tùy tiện thực hiện. Vậy quy trình pháp lý hiện nay quy định ra sao?. Bởi, mấy hôm nay tôi thấy xôn xao thông tin về việc tài liệu bị đốt gần UBND phường Cổ Nhuế 2 (Hà Nội). Tôi rất thắc mắc, theo quy định hiện hành, tài liệu của cơ quan nhà nước khi muốn tiêu hủy thì phải qua quy trình như thế nào? Có được tự ý mang đi đốt không?”.

Liên quan đến vấn đề này, TS. Hồ Minh Sơn cho hay: Việc tiêu hủy tài liệu của cơ quan nhà nước tại Việt Nam phải tuân thủ các quy định pháp luật nghiêm ngặt và nếu vi phạm, sẽ bị xử lý theo các văn bản pháp luật liên quan. Việc tiêu hủy tài liệu lưu trữ của cơ quan nhà nước phải được thực hiện theo các bước và quy trình quy định trong Luật Lưu trữ số 01/2011/QH13 và các văn bản hướng dẫn liên quan. Nếu tài liệu chứa bí mật nhà nước còn phải tuân thủ Luật Bảo vệ bí mật nhà nước số 29/2018/QH14.

Khuyến nghị thứ nhất: thẩm quyền và thủ tục hủy tài liệu của cơ quan nhà nước hết giá trị sử dụng?

Căn cứ theo quy định tại Điều 28 Luật Lưu trữ 2011 có quy định về thẩm quyền quyết định hủy tài liệu hết giá trị được quy định như sau: Người đứng đầu cơ quan, tổ chức quyết định hủy tài liệu hết giá trị tại lưu trữ cơ quan; Người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền về lưu trữ các cấp quyết định hủy tài liệu hết giá trị tại lưu trữ lịch sử cùng cấp.

Cụ thể, tại điều 28 trên còn quy định về thủ tục quyết định hủy tài liệu hết giá trị được quy định như sau: Theo đề nghị của Hội đồng xác định giá trị tài liệu, người đứng đầu cơ quan, tổ chức thuộc danh mục cơ quan, tổ chức nguồn nộp lưu tài liệu vào lưu trữ lịch sử đề nghị cơ quan thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về lưu trữ cùng cấp thẩm định tài liệu hết giá trị cần hủy; người đứng đầu cơ quan, tổ chức không thuộc danh mục cơ quan, tổ chức thuộc nguồn nộp lưu tài liệu vào lưu trữ lịch sử đề nghị lưu trữ cơ quan của cơ quan, tổ chức cấp trên trực tiếp có ý kiến đối với tài liệu hết giá trị cần hủy; Căn cứ vào ý kiến thẩm định của hội đồng xác định giá trị tài liệu hoặc ý kiến của cơ quan cấp trên trực tiếp, người có thẩm quyền quy định tại khoản 1 điều này quyết định việc hủy tài liệu hết giá trị; Theo đề nghị của hội đồng thẩm tra xác định giá trị tài liệu, người đứng đầu cơ quan thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về lưu trữ quyết định hủy tài liệu có thông tin trùng lặp tại lưu trữ lịch sử; Hội đồng thẩm tra xác định giá trị tài liệu do người đứng đầu cơ quan thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về lưu trữ quyết định thành lập để thẩm tra tài liệu hết giá trị tại lưu trữ lịch sử;

TS. Hồ Minh Sơn khuyến nghị thêm, việc hủy tài liệu hết giá trị phải bảo đảm hủy hết thông tin trong tài liệu và phải được lập thành biên bản. Trong đó, hồ sơ hủy tài liệu hết giá trị gồm: Quyết định thành lập hội đồng; danh mục tài liệu hết giá trị; tờ trình và bản thuyết minh tài liệu hết giá trị; biên bản họp hội đồng xác định giá trị tài liệu; biên bản họp hội đồng thẩm tra xác định giá trị tài liệu; văn bản đề nghị thẩm định, xin ý kiến của cơ quan, tổ chức có tài liệu hết giá trị; văn bản thẩm định, cho ý kiến của cơ quan có thẩm quyền; quyết định hủy tài liệu hết giá trị; biên bản bàn giao tài liệu hủy; biên bản hủy tài liệu hết giá trị. Hồ sơ hủy tài liệu hết giá trị phải được bảo quản tại cơ quan, tổ chức có tài liệu bị hủy ít nhất 20 năm, kể từ ngày hủy tài liệu…

Khuyến nghị thứ hai: Nếu vi phạm về việc tiêu hủy tài liệu của cơ quan nhà nước có bị xử phạt?

Đặc biệt, nếu vi phạm về việc tiêu hủy tài liệu người vi phạm có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự tùy mức độ vi phạm:

Xử phạt hành chính: Căn cứ theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP (quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động lưu trữ), hành vi tiêu hủy tài liệu trái phép có thể bị phạt tiền, tùy thuộc vào tính chất và mức độ vi phạm.

Xử lý hình sự: Nếu hành vi tiêu hủy tài liệu trái phép gây hậu quả nghiêm trọng, ví dụ: làm lộ bí mật nhà nước hoặc gây thiệt hại lớn, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Căn cứ theo Điều 342: Tội cố ý làm lộ bí mật nhà nước; tội chiếm đoạt, mua bán hoặc tiêu hủy tài liệu, vật chứa bí mật nhà nước có thể bị phạt tù từ 2 đến 7 năm. Ngoài ra, người vi phạm còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 20 triệu đồng và bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định.

Các hình phạt bổ sung: Tùy vào từng trường hợp, người vi phạm có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 1 đến 5 năm.

Một tài liệu còn lại được người dân phát hiện liên quan đến UBND phường Cổ Nhuế 2 bị đốt.

Tình huống thứ hai: Người dân bị thu hồi đất mà không nhận được thông báo, chủ đầu tư có vi phạm quy định?

Thành viên Câu lạc bộ Doanh nhân IMRIC – IRLIE, nêu băn khoăn: Gia đình tôi bị thu hồi đất trồng lúa để thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu dân cư, tuy nhiên không nhận được thông báo thu hồi đất, quyết định thu hồi đất, biên bản kiểm kê, hay phương án bồi thường mà chỉ nhận được thông báo chi trả bồi thường. Xin hỏi về trình tự, thủ tục thu hồi đất được pháp luật hiện hành quy định như thế nào? Việc thu hồi đất trên của chính quyền địa phương đối với gia đình tôi có đúng quy định pháp luật không?

Qua trình bày của quý doanh nhân cung cấp thì nhà ông chỉ nhận được thông báo chi trả bồi thường mà không nhận được các giấy tờ khác về việc thu hồi, bồi thường là chưa đúng quy định pháp luật. Đồng thời, theo sự trình bày thì việc thu hồi đất trồng lúa để thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu dân cư sẽ thuộc trường hợp trường hợp Nhà nước thu hồi đất trong trường hợp thật cần thiết để thực hiện dự án phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng nhằm phát huy nguồn lực đất đai, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, phát triển hạ tầng kinh tế – xã hội theo hướng hiện đại, thực hiện chính sách an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và bảo tồn di sản văn hóa theo quy định tại Điều 79 Luật Đất đai 2024.

Căn cứ vào Điều 87 Luật Đất đai 2024 quy định về trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng có04 tình tiết cần quan tâm:

Đầu tiên, trước khi thông báo thu hồi đất được ban hành, UBND cấp xã nơi có đất thu hồi chủ trì phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp, đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và các cơ quan có liên quan, tổ chức họp với người có đất trong khu vực thu hồi để phổ biến, tiếp nhận ý kiến của người dân liên quan đến việc thu hồi, chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư…

Kế đến, việc thực hiện thu hồi sẽ được thực hiện: UBND cấp có thẩm quyền ban hành thông báo thu hồi đất. UBND cấp xã nơi có đất thu hồi thông báo tới từng người có đất thu hồi, đồng thời tiến hành niêm yết tại trụ sở UBND cấp xã và điểm sinh hoạt chung của khu dân cư. UBND cấp xã nơi có đất thu hồi phối hợp với đơn vị liên quan sẽ thực hiện việc điều tra, khảo sát, ghi nhận hiện trạng, đo đạc, kiểm đếm, thống kê, phân loại diện tích đất thu hồi, xác định nguồn gốc, tài sản gắn liền với đất thu hồi. UBND cấp xã nơi có đất thu hồi phối hợp với đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư điều tra, xác định, thống kê đầy đủ các thiệt hại thực tế về quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất thu hồi. Trong trường hợp người có đất thu hồi không phối hợp trong việc điều tra, khảo sát, đo đạc, kiểm đếm thì UBND cấp xã chủ trì, phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã nơi có đất thu hồi và đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vận động, thuyết phục để tạo sự đồng thuận trong thực hiện. Trường hợp người có đất thu hồi không phối hợp thì thực hiện việc cưỡng chế theo quy định.

Tiếp theo, sau khi hoàn thành các bước trên thì các đơn vị có thẩm quyền sẽ lập, thẩm định, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định.

Cuối cùng, sau khi được phê duyệt phương án bồi thường thì UBND cấp có thẩm quyền sẽ ban hành quyết định thu hồi đất. Thứ năm, tiến hành việc thu hồi đất theo quy định.

Do đó, sự việc nhà quý doanh nhân chỉ nhận được thông báo chi trả bồi thường mà không nhận được bất kỳ thông báo, giấy tờ nào khác là không đúng quy định của pháp luật về việc thu hồi đất để thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu dân cư…

PCVP Viện IRLIE, Luật gia Hồ Vĩnh Chung – CVP Trung tâm TTLCC