Ông Hồ Minh Sơn – Viện trưởng Viện IMRIC, Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC): Cần hiểu đúng quyền tự do ngôn luận khi dùng mạng xã hội

(HNTTO) – Quyền tự do ngôn luận là một trong những quyền cơ bản của con người được ghi nhận trong Tuyên ngôn quốc tế nhân quyền năm 1948 và Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966. Tuy nhiên, có rất nhiều người lạm dụng quyền tự do ngôn luận để đem đến những tác động xấu trên mạng xã hội. Dưới góc độ pháp lý và góc nhiền chuyên gia, Ông Hồ Minh Sơn – Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC) cho rằng tất cả ngừoi dùng mạng xã hộicần “Nhận thức đúng về quyền tự do ngôn luận trên mạng xã hội”…

Theo ông Hồ Minh Sơn khi ngừoi dùng hiểu đúng về quyền tự do ngôn luận phải trong khuôn khổ pháp luật, không thể tự do vu khống, xúc phạm người hay tổ chức khác. Nhất là trong giai đoạn sự phát triển của công nghệ thông tin, hình thức thể hiện của tự do ngôn luận có sự biến đổi lớn. Internet, mạng xã hội trở thành công cụ phổ biến để mọi cá nhân, tổ chức bày tỏ quan điểm, tư tưởng, truyền bá thông tin, thể hiện quyền tự do ngôn luận. Sức lan tỏa và ảnh hưởng của nó rất mạnh mẽ và nhanh chóng, tạo được sự chú ý, quan tâm theo dõi của số đông người dân, nhất là những người có ảnh hưởng trong xã hội.

Trong suốt thời gian qua, các hội, nhóm tiêu cực xuất hiện trên không gian mạng có xu hướng ngày càng gia tăng gây tác động xấu đối với người sử dụng mạng nói riêng và việc giữ gìn an ninh, trật tự xã hội nói chung. Điều này đang đòi hỏi các cơ quan chức năng cần sớm có các biện pháp ngăn chặn hiệu quả cũng như đặt ra yêu cầu mỗi người dân khi tham gia mạng xã hội phải hết sức tỉnh táo để không trở thành nạn nhân của “thế giới ảo”.

Điển hình, các nền tảng mạng xã hội (MXH) mới đây tiếp tục tái diễn tình trạng xuất hiện tình trạng đăng tải, lan truyền thông tin xấu độc mang tính bịa đặt, vu khống cá nhân và tổ chức. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín, danh dự, nhân phẩm của người khác mà còn gây mất an ninh quốc gia trên không gian mạng.

Cụ thể, ngày 21/09/2023 vừa qua, phiên tòa xét xử bà Nguyễn Phương Hằng cùng các đồng phạm còn chưa “hạ nhiệt” thì tối cùng ngày, tài khoản Facebook “Vo Quoc” (được cho là tài khoản đầu bếp Võ Quốc) đăng dòng trạng thái xúc phạm, bôi nhọ danh dự của người làm báo gây xôn xao dư luận. Mặc dù, sau hơn 10 ngày đăng tải nội dung xúc phạm báo chí và nghề báo trên mạng xã hội, đầu bếp Võ Quốc bị Sở TT-TT TP.HCM xử phạt hành chính 7,5 triệu đồng.

Ông Hồ Minh Sơn thông tin theo Điều 25 của Hiến pháp, công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này phải trong khuôn khổ pháp luật, không thể muốn chửi ai hay muốn vu khống xúc phạm ai cũng được. Tại Điều 21 Hiến pháp cũng khẳng định rõ mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình. Những thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình được pháp luật bảo đảm an toàn.

Không thể phủ nhận, sự tiện ích của sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, mạng xã hội xuyên quốc gia như Facebook, Twitter, Youtube… đã tạo ra những cơ hội, khả năng tiếp xúc, giao lưu văn hóa, hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc trên thế giới. Nhưng chưa bao giờ môi trường ảo lại nhiều tác động tiêu cực như hiện nay. Tình trạng lợi dụng tự do ngôn luận phát tán tin giả, tin sai sự thật, các nội dung phản cảm, thiếu tính giáo dục, kích động bạo lực trên không gian mạng đang diễn biến rất phức tạp.

Trên thế giới, nhận thức rõ những nguy cơ lợi dụng tự do ngôn luận trên không gian mạng đe dọa đối với an ninh quốc gia, các nước đã triển khai các biện pháp nhằm kiểm soát tốt hơn những thông tin được phép đăng tải trên mạng xã hội và hạn chế tối đa sự lan tràn, phát tán những thông tin giả mạo và độc hại. Tại Mỹ, giới hạn của tự do ngôn luận được thể hiện chủ yếu qua án lệ của các tòa án, đặc biệt là Tòa án Tối cao Hoa Kỳ, cho phép chính quyền ngăn chặn và trừng phạt các phát ngôn có tính chất khiêu dâm, tục tĩu, phỉ báng, xúc phạm và gây hấn mà không bị xem là vi hiến.

Ông Hồ Minh Sơn cho rằng lâu nay các quyền tự do ngôn luận dường như bị hiểu sai hoặc cố tình hiểu sai là nguyên nhân chính dẫn đến hành vi lộng ngôn, bôi nhọ uy tín, tin xấu độc… tràn lan trên MXH.Việc thi hành luật gặp nhiều khó khăn do quy mô rộng lớn và tính toàn cầu của MXH, sự ẩn danh của người dùng gây khó khăn trong quá trình xác minh người vi phạm cũng được xem là một phần nguyên nhân.

Đặc biệt, rất nhiều trường hợp những người đăng tin giả tìm cách che giấu danh tính và tổ chức của họ, bằng các tài khoản giả mạo. Các đối tượng thường nhân danh, lợi dụng quyền tự do ngôn luận để ngụy biện đánh tráo khái niệm cho hành vi đăng tin giả của mình, tìm cách lôi kéo người dùng mạng xã hội ủng hộ. Điều này gây phức tạp, đe dọa đến an ninh trên không gian mạng.

Ông Sơn dẫn chứng Luật Báo chí năm 2016, Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và Luật An ninh mạng năm 2018 đều quy định rõ những hành vi bị nghiêm cấm như đăng tải, phát tán thông tin sai lệch, xuyên tạc, phỉ báng chính quyền; bịa đặt, gây hoang mang trong nhân dân; xuyên tạc lịch sử, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, anh hùng dân tộc; thông tin sai sự thật, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân…

Với việc là đơn vị làm nhịp cầu nối, Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC), Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLIE), Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC) trong thời gian tới sẽ tiếp tục đẩy mạnh giáo dục, tuyên truyền nhằm nâng cao trách nhiệm của người sử dụng mạng Internet. Nâng cao nhận thức và năng lực tự sàng lọc thông tin của người dân và cộng đồng, hình thành thói quen hành xử tích cực trên môi trường mạng. Đây là giải pháp có ý nghĩa then chốt và lâu dài để mỗi người dân trở thành bộ lọc thông tin hiệu quả cho chính mình và cộng đồng.

Ông Sơn, nhấn mạnh: “Người dùng mạng cần kiểm chứng tính xác thực của thông tin thông qua các nguồn tin chính thống. Khi phát hiện tài khoản đưa tin sai sự thật, vu khống, xúc phạm cá nhân và tổ chức, cần báo cáo với cơ quan chức năng có thẩm quyền xử lý. Gia đình và nhà trường cần giáo dục, hướng dẫn học sinh, sinh viên hiểu rõ về Luật An ninh mạng 2018. Các nền tảng MXH cần phối hợp với cơ quan chức năng để nhanh chóng truy vết, xử lý đối tượng vi phạm”. Các cá nhân sử dụng thông tin trên không gian mạng có hành vi làm nhục, vu khống người khác bị pháp luật nghiêm cấm. Người nào có hành vi vi phạm, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử lý vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Ông Sơn còn cho biết thêo tại Điều 3 Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội của Bộ TT&TT quy định rõ người dùng mạng xã hội phải tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; chịu trách nhiệm về các hành vi, ứng xử trên mạng xã hội. Nghị định 15/2020 (được sửa đổi bởi nghị định 14/2022) quy định hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân có thể bị phạt tiền từ 5 – 10 triệu đồng. Tùy vào tính chất, mức độ của hành vi vi phạm mà người “chửi bậy, nói càn” có khả năng dính một trong các tội như tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ… (Điều 331 BLHS), tội làm nhục người khác (Điều 155 BLHS), tội vu khống người khác (Điều 156 BLHS)…

Tại Khoản 3, Điều 16 Luật An ninh mạng năm 2018 quy định rất rõ khái niệm, thông tin trên không gian mạng có nội dung làm nhục, vu khống bao gồm: xúc phạm nghiêm trọng danh dự, uy tín, nhân phẩm của người khác. Thông tin bịa đặt, sai sự thật xâm phạm danh dự, uy tín, nhân phẩm hoặc gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác. Ông Sơn cho rằng, tự do ngôn luận không đồng nghĩa với việc thích bày tỏ quan điểm, chính kiến của cá nhân tùy tiện. Sự tự do ngôn luận phải đặt trong khuôn khổ Hiến pháp, pháp luật. Các giới hạn này được thể hiện ở các hành vi bị nghiêm cấm, chế tài hành chính, hình sự trong Luật An ninh mạng năm 2018, Luật An toàn thông tin mạng năm 2018, Bộ luật Hình sự năm 2015, Bộ luật Dân sự năm 2015…

Theo Điểm a, Khoản 1, Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP ngày 3-2-2020 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử (có hiệu lực từ ngày15-4-2020). Hành vi này bị phạt tiền từ 10-20 triệu đồng và bị buộc gỡ bỏ thông tin vi phạm, Ông Sơn dẫn chứng thêm.

Như vậy, trách nhiệm hình sự, hành vi xúc phạm nhân phẩm, uy tín của người khác có thể bị xử lý theo Điều 155 (tội làm nhục người khác), Điều 156 (tội vu khống) của Bộ luật Hình sự năm 2015 nếu người đưa thông tin từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực chịu trách nhiệm hình sự. Việc sử dụng MXH xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác được Bộ luật Hình sự năm 2015 coi là một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự của tội làm nhục người khác và có thể bị phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm, Ông Sơn khẳng định.

Tin rằng, thông qua những thông tin trên, các cá nhân và doanh nghiệp thấu hiểu thêm vì đây là giải pháp có ý nghĩa then chốt và lâu dài để mỗi người dân trở thành bộ lọc thông tin hiệu quả cho chính mình và cộng đồng.

Văn Hải – Trần Danh