Bạc Liêu: Nâng tầm giá trị hạt muối Việt Nam, một hành trình trăm năm “Nghề muối – Đời người”
(HNTTO) – Với kỳ vọng sau Festival nghề muối Việt Nam – Bạc Liêu 2025. Từ đó, nghề muối của Việt Nam nói chung, tỉnh Bạc Liêu nói riêng sớm có bước phát triển mới, đời sống bà con diêm dân thật sự được cải thiện, nâng lên.
Mới đây, Ủy ban nhân dân tỉnh Bạc Liêu phối hợp Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức lễ Khai mạc Festival nghề muối Việt Nam – Bạc Liêu năm 2025 “Hành trình trăm năm nghề muối – Đời người” với chủ đề “Nâng tầm giá trị hạt muối Việt Nam”. Nhằm tôn vinh giá trị nghề muối truyền thống và tìm các giải pháp kinh tế, văn hóa, du lịch phát triển bền vững nghề muối.
Bình minh trên cánh đồng muối Bạc Liêu
Theo tìm hiểu của Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam; Hiệp hội Làng nghề Việt Nam; Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) phối hợp Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE) và Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam cho thấy, tỉnh Bạc Liêu hiện có trên 1.450 ha diện tích sản xuất muối (có trên 250 ha sản xuất theo phương pháp trải bạt trên sân kết tinh). Trong 4 năm (từ 2020 đến 2024), năng suất của mô hình sản xuất theo phương pháp truyền thống đạt 10,35 – 47,72 tấn/ha, của mô hình sản xuất theo phương pháp trải bạt đạt 20,86 – 107,52 tấn/ha. Đồng thời, có 776 hộ sản xuất muối, với 808 lao động. Có 6 hợp tác xã sản xuất muối đang hoạt động, với tổng diện tích sản xuất 356,5 ha; có 2 doanh nghiệp chế biến muối với tổng công suất thiết kế trên 36.000 tấn/năm. Đó là điều kiện thuận lợi để thực hiện liên kết tiêu thụ, bao tiêu sản phẩm muối giữa hộ diêm dân, hợp tác xã, doanh nghiệp sản xuất, chế biến, kinh doanh muối trong và ngoài tỉnh.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà trao chứng nhận cho các HTX, doanh nghiệp liên quan đến ngành nghề muối.
Thế nhưng, theo tìm hiểu của Viện IMRIC; Viện IRLIE và Tạp chí DN&TTVN, tiêu thụ muối trên địa bàn tỉnh chưa đa dạng, diêm dân chủ yếu bán muối cho thương lái và doanh nghiệp; giá muối tùy thuộc vào địa bàn, vùng sản xuất và phụ thuộc nhiều vào thương lái. Vì vậy, giá muối tiêu thụ của diêm dân không ổn định. Trong 4 năm qua, giá muối đen và trắng tại ruộng muối trên địa bàn tỉnh đạt thấp, chỉ từ 500 đồng đến 2.800 đồng/kg. Vì vậy, thu nhập của diêm dân chưa tương xứng với công sức lao động bỏ ra.
Với diện tích sản xuất muối lớn, muối Bạc Liêu được sản xuất 100% từ nguồn nước biển tự nhiên, trên nền đất phù sa, nên có hương vị đậm đà, độc đáo, bởi trong muối có hàm lượng magiê, canxi, sunfat… thấp, không gây vị đắng, chát. Ngoài ra, việc liên kết tiêu thụ, bao tiêu sản phẩm giữa doanh nghiệp chế biến muối với các hợp tác xã, diêm dân sản xuất muối còn nhiều khó khăn, chưa có nhiều hợp đồng liên kết, bao tiêu sản phẩm được ký kết. Nguyên nhân là sản lượng muối của các hợp tác xã, hộ dân nhỏ lẻ, việc mua bán thường thực hiện tại đồng muối, trong khi giao thông không thuận tiện cho việc sử dụng các xe có tải trọng lớn. Sản lượng muối cung cấp cho các cơ sở chế biến không ổn định, ảnh hưởng đến sự gắn bó, liên kết giữa hợp tác xã, diêm dân và các doanh nghiệp.
Phó Thủ tướng Chính phủ phát biểu tại Hội nghị Xúc tiến đầu tư tỉnh Bạc Liêu
Điển hình, Bạc Liêu là địa phương có hệ thống kênh mương đồng muối Bạc Liêu (huyện Hòa Bình và huyện Đông Hải) thường xuyên bị bồi lắng. Đồng muối tỉnh Bạc Liêu nằm trên nền đất phù sa yếu, nên phải đầu tư cải tạo lại mỗi năm để phục vụ cho sản xuất, nên ảnh hưởng đến chi phí sản xuất, giá thành sản phẩm và khả năng cạnh tranh của muối Bạc Liêu…
Tại Festival, ông Phạm Văn Thiều – Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bạc Liêu nêu rõ, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Bạc Liêu rất vinh dự, tự hào là địa phương đầu tiên của cả nước tổ chức Festival nghề muối Việt Nam-Bạc Liêu năm 2025 “Hành trình trăm năm nghề muối-Đời người”. Theo đó, nghề làm muối ở Bạc Liêu có lịch sử lâu đời, được hình thành và phát triển qua nhiều thế hệ, bắt đầu từ những năm đầu thế kỷ 20, khi người dân khai hoang mở đất ven biển. Ở thời điểm đó, Bạc Liêu được xem là “Thủ phủ muối” của Việt Nam. Nhờ có điều kiện tự nhiên thuận lợi, với bờ biển dài, nắng gió nhiều, nước biển có độ mặn phù hợp, cùng với kỹ thuật làm muối tỉ mỉ và kinh nghiệm quý báu của diêm dân đã đúc kết được trong việc chọn đất, làm ruộng, phơi muối, tạo nên những hạt muối chất lượng cao, mang đậm hương vị đặc trưng của vùng đất Bạc Liêu, nổi tiếng khắp Nam kỳ lục tỉnh và một số nước bạn lân cận. Đặc biệt, nghề làm muối cũng là nét văn hóa, thể hiện bản sắc của người dân Bạc Liêu. Đặc biệt, vào năm 2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận nghề làm muối ở Bạc Liêu là “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”.
Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu Phạm Văn Thiều chụp ảnh lưu niệm cùng TS. Hồ Minh Sơn tại Hội nghị Xúc tiến đầu tư tỉnh
Được biết, nghề làm muối tỉnh Bạc Liêu, phần lớn diện tích sản xuất muối là sản xuất theo phương pháp truyền thống (trên nền sân đất), với sản phẩm thu được chủ yếu là muối “trắng ngà”, nên giá bán thấp, ảnh hưởng đến việc liên kết bao tiêu sản phẩm và kết quả là thu nhập bấp bênh, lợi nhuận chưa cao so với các mô hình khác. Bên cạnh đó, phần lớn diêm dân thiếu vốn đầu tư kỹ thuật tiến bộ vào sản xuất (mô hình sản xuất theo phương pháp trải bạt trên sân kết tinh, đầu tư hệ thống ao chứa nước ót có hệ thống ống dẫn đến các ô kết tinh), nên diện tích sản xuất muối theo mô hình này chưa nhiều (khoảng 20% tổng diện tích sản xuất muối).
Mới đây, mô hình phát triển nghề muối gắn với du lịch nông thôn chưa được phát triển nhiều ở các tỉnh có sản xuất muối nói chung và Bạc Liêu nói riêng, nên việc thực hiện Dự án Bảo tồn và nâng cao giá trị nghề muối truyền thống gắn với phát triển du lịch vùng ven biển huyện Hòa Bình còn khó khăn.
Theo ông Phạm Văn Thiều – Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu cho rằng, thông qua chuỗi hoạt động Festival Nghề muối Việt Nam – Bạc Liêu 2025, có Hội nghị Xúc tiến đầu tư tỉnh Bạc Liêu. Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng, góp phần quảng bá hình ảnh về mảnh đất Bạc Liêu giàu tiềm năng, có cơ hội phát triển và là điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư. Mục tiêu của Hội nghị là đẩy mạnh thu hút đầu tư để hiện thực hóa Quy hoạch tỉnh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh trong thời gian tới, đặt biệt là thu hút đầu tư vào lĩnh vực phát triển nghề muối của tỉnh theo hướng chất lượng, hiệu quả bền vững.
Cùng với đó, để phát triển sản xuất muối tỉnh Bạc Liêu bền vững, đạt hiệu quả và cải thiện đời sống diêm dân, góp phần bảo tồn nghề làm muối Bạc Liêu, cần có giải pháp định hướng và tháo gỡ khó khăn cho nghề muối Bạc Liêu. Về hạ tầng phục vụ sản xuất muối, tỉnh Bạc Liêu đang được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) hỗ trợ đầu tư thực hiện Dự án thành phần số 7: Cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng đồng muối Đông Hải, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu thuộc Dự án Nâng cấp, cải tạo cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất muối giai đoạn 2021-2025. Khi hoàn thành, dự án này sẽ phục vụ khoảng 50% diện tích sản xuất muối cho bà con vùng sản xuất muối trên địa bàn huyện Đông Hải. Đến nay, Dự án đã hoàn thành trên 50%.
Song song với đó, với nguồn tài trợ từ Dự án của Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP), tỉnh Bạc Liêu đang triển khai thực hiện Dự án “Bảo tồn và nâng cao giá trị nghề muối truyền thống gắn với phát triển du lịch vùng ven biển huyện Hòa Bình”. Cạnh đó, với mô hình “Du lịch cộng đồng muối thông minh” tại ấp Vĩnh Tiến, xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình. Theo Dự án, thành lập các nhóm đồng sở thích, như nhóm sản xuất, nhóm ẩm thực, nhóm đờn ca tài tử, nhóm chuyển đổi số, nhóm hướng dẫn viên…; nghiên cứu, đa dạng hóa một số sản phẩm từ muối, như muối nâu hồng thảo mộc thư giãn, muối rau sam, muối nâu hồng dinh dưỡng Bạc Liêu; xây dựng website (http://dulichmuoibaclieu.vn) giới thiệu, quảng bá mô hình sản xuất muối gắn với du lịch nông thôn…
Đầu tư nâng cấp hạ tầng đồng muối trên địa bàn tỉnh đồng bộ với hạ tầng hiện hữu của địa phương, đáp ứng yêu cầu tổ chức sản xuất, vận chuyển, lưu thông, tiêu thụ sản phẩm, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất muối, các dịch vụ mới trong lĩnh vực sản xuất muối để phát triển nghề sản xuất muối gắn với phát triển du lịch…, giúp các hộ sản xuất tiếp cận được các công nghệ mới, dịch vụ mới trong lĩnh vực sản xuất muối. Định hướng sản xuất muối theo cả hai phương pháp (trải bạt và truyền thống).
Tiếp tục tuyên truyền nhân rộng mô hình sản xuất muối theo phương pháp trải bạt và đầu tư hệ thống ao chứa nước ót có hệ thống ống dẫn đến các ô kết tinh, tạo ra những sản phẩm muối trắng có chất lượng cao, phù hợp và đáp ứng nhu cầu thị trường. Sản xuất muối theo phương pháp trải bạt cho năng suất thu hoạch cao hơn phương pháp truyền thống, có thời gian thu hoạch nhanh (góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu), giảm công lao động, có giá bán cao hơn muối truyền thống…, đồng thời, tiếp tục nghiên cứu đa dạng hóa sản phẩm từ muối nhằm nâng cao giá trị hạt muối.
Duy trì diện tích sản xuất muối theo phương pháp truyền thống tại các khu vực làng nghề sản xuất muối truyền thống trên địa bàn huyện Đông Hải, Làng du lịch muối thông minh tại huyện Hòa Bình để phát triển nghề sản xuất muối gắn với phát triển du lịch nông thôn, góp phần bảo tồn và phát triển nghề sản xuất muối truyền thống của địa phương, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, nghề làm muối Bạc Liêu, giúp diêm dân gắn bó hơn và làm giàu từ nghề muối với các sản phẩm dịch vụ phục vụ du khách.
Đồng thời, triển khai thực hiện tốt và có hiệu quả các chính sách hỗ trợ hợp tác xã diêm nghiệp trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu được Chính phủ quy định tại Nghị định số 113/2024/NĐ-CP ngày 12/9/2024. Trong đó, có chính sách hỗ trợ đầu tư bạt phục vụ sản xuất muối theo phương pháp trải bạt trên nền sân kết tinh, nhằm tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, tạo vùng nguyên liệu sản xuất gắn với bao tiêu sản phẩm của 2 công ty muối hiện có.
Tuy nhiên, tiếp tục nghiên cứu phát triển, đa dạng hóa các sản phẩm từ muối để nâng cao giá trị hạt muối Bạc Liêu, như muối sử dụng cho y tế, làm thực phẩm chức năng, sử dụng cho spa, làm đẹp, sử dụng làm quà tặng… để nâng cao giá trị hạt muối Bạc Liêu, góp phần tăng thu nhập cho diêm dân địa phương.
Xây dựng, thực hiện thí điểm và từng bước nhân rộng các mô hình bảo tồn và phát triển nghề sản xuất muối truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng, trải nghiệm, nghỉ dưỡng, chăm sóc sức khỏe tại các làng nghề sản xuất muối để quảng bá và tiêu thụ muối, kết hợp các yếu tố tâm linh, lễ hội văn hóa tại địa phương để thu hút khách du lịch vào các hoạt động trải nghiệm từ nghề sản xuất muối của địa phương, như tham quan cánh đồng muối, tham gia trực tiếp vào quy trình làm muối truyền thống cùng bà con diêm dân…
Đồng thời, vận động các nguồn lực từ các doanh nghiệp đầu tư du lịch xây dựng hạ tầng phát triển du lịch và các dịch vụ du lịch (khách sạn, nhà hàng, sản phẩm lưu niệm, phương tiện vận chuyển du khách, đường giao thông…) kết nối các doanh nghiệp lữ hành xây dựng các tour, tuyến du lịch để du khách tham gia thực hiện trải nghiệm phương thức sản xuất muối truyền thống tại địa phương (Bạc Liêu đang được hỗ trợ thực hiện mô hình Du lịch cộng đồng muối thông minh tại ấp Vĩnh Tiến, xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình thuộc Dự án Bảo tồn và nâng cao giá trị nghề muối truyền thống gắn với phát triển du lịch vùng ven biển huyện Hòa Bình). Tăng cường hỗ trợ đào tạo, tập huấn trang bị kiến thức, kỹ năng chuyển đổi số cho diêm dân, tuyên truyền sâu rộng về giá trị nghề muối, vai trò của việc bảo tồn nghề muối Bạc Liêu; tạo kiến thức cơ bản cho người dân ở khu vực vùng muối địa phương về cách đón tiếp, tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho du khách, xây dựng hình ảnh chuyện nghiệp về phát triển sản xuất muối truyền thống gắn với phát triển du lịch…
Tại Festival, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đánh giá cao tỉnh Bạc Liêu có sáng kiến, đề xuất và phối hợp Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức Festival nghề muối Việt Nam – Bạc Liêu 2025. Ngoài ra nêu rõ, muối không chỉ là sản phẩm thiết yếu trong đời sống mà còn là di sản văn hóa, có vai trò quan trọng trong kinh tế và nhiều lĩnh vực khác. Một hạt muối nhỏ mang trong mình câu chuyện lịch sử của con người, của thiên nhiên và của những thăng trầm trong suốt hành trình phát triển của nghề muối. Muối không chỉ dùng để ăn mà còn là nguyên liệu quan trọng trong công nghiệp chế biến thực phẩm, y tế, hóa chất và nhiều lĩnh vực khác. Việt Nam có lợi thế tự nhiên để phát triển ngành sản xuất và chế biến muối, với hơn 3.200km đường bờ biển và điều kiện khí hậu thuận lợi.
Hiện nay, cả nước có 21 tỉnh, thành phố sản xuất muối, với diện tích khoảng 11.400ha, sản lượng trung bình đạt 1 triệu tấn/năm. Một số địa phương đã xây dựng thương hiệu và chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm muối, xuất khẩu đến các thị trường nhiều nước. Cũng nhân sự kiện này, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cho rằng, sự phát triển ngành muối Việt Nam thời gian qua đối mặt với nhiều thách thức. Việt Nam tuy là quốc gia sản xuất muối tiềm năng, nhưng chúng ta vẫn phải nhập khẩu muối mỗi năm.
Mặc dù, với truyền thống lâu đời, nhưng lao động ngành muối ít được đào tạo, tập huấn. Hạ tầng sản xuất, chế biến và tiêu thụ muối xuống cấp và lạc hậu. Sản xuất muối nội địa còn phân tán, chất lượng sản phẩm chưa cao, ứng dụng công nghệ còn hạn chế, vì thế sản sức cạnh tranh của các phẩm muối Việt nam chưa cao, thu nhập của bà con diêm dân chưa ổn định. Liên kết chuỗi giá trị giữa sản xuất-chế biến-tiêu thụ chưa chặt chẽ, thương hiệu muối Việt Nam chưa thực sự vững mạnh trên thị trường trong nước và quốc tế. Bảo tồn và phát triển nghể làm muối có truyền thống hơn trăm năm phát triển và hàm chứa giá trị văn hóa đặc biệt. Muối Bạc Liêu không chỉ là hàng hóa thuần túy kinh tế, mà còn là giá trị hữu hình, mang tính sáng tạo, phản ánh phong tục, tập quán, bản sắc, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận “Nghề làm muối ở Bạc Liêu” là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào cuối năm 2020. Đây là những tiềm năng, lợi thế để khai thác và phát triển nghề sản xuất muối và thương hiệu Muối Bạc Liêu kết hợp với du lịch.
Tin rằng, sau Festival nghề muối Việt Nam – Bạc Liêu 2025, nghề muối của Việt Nam nói chung, Bạc Liêu nói riêng sớm có bước phát triển mới, đời sống bà con diêm dân thật sự được cải thiện, nâng lên.
(Bài xuất bản số T3, Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam)
Minh Sơn – Thanh Việt
